Δυνατότητες χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης από την Ε.Ε.(Καφαντάρη Γ)

Σέρρες, 22 Μαΐου 2006

Εισαγωγή: Πριν από λίγες μέρες έγιναν πανηγυρικοί εορτασμοί στο Ζάππειο Μέγαρο, για τα 56 χρόνια από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα μετράει ήδη 25 χρόνια ως μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Στα 25 χρόνια που μεσολάβησαν από την προσχώρηση της Ελλάδας αδιαμφισβήτητα έχουν γίνει πολλά, καθώς η συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξασφάλισε σημαντική οικονομική συνδρομή και συνέβαλε στο να εκσυγχρονιστούν υποδομές, να αυξηθούν οι ρυθμοί της ανάπτυξης και να προωθηθεί γενικότερα η κοινωνική και οικονομική σύγκλιση με τις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες.
Η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αρκετά αισθητή σε πολλούς τομείς ευθύνης των τοπικών οργανισμών, όπως η ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας, η διαχείριση των οικονομικών τους, η προστασία του περιβάλλοντος κ.α.. Στο πλαίσιο αυτό η χρηματοδότηση των Ο.Τ.Α. από κοινοτικούς πόρους, αποβλέπει στην ενδυνάμωση τους με τις κατάλληλες οικονομικές και διοικητικές δεξιότητες, με σκοπό να είναι σε θέση να υποστηρίξουν το όραμα για οικονομική και κοινωνική συνοχή μέσα στην Ένωση. Ταυτόχρονα, καθώς το 70% των κοινοτικών πολιτικών εφαρμόζεται σε τοπικό επίπεδο, οι ΟΤΑ καλούνται να αναπτύξουν το κατάλληλο δυναμικό για την ενσωμάτωση των κοινοτικών πολιτικών στο εσωτερικό τους. Με άλλα λόγια η χρηματοδότηση των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης από τους κοινοτικούς πόρους, δεν πραγματοποιείται στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού ρομαντισμού, αλλά είναι αποτέλεσμα ενός στρατηγικού σχεδιασμού που υποστηρίζει τις πολιτικές και οικονομικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κ.Π.Σ.: Το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) είναι το έγγραφο που καταρτίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με το Ελληνικό Δημόσιο εκπροσωπούμενο από τον υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών, εγκρίνεται από την Επιτροπή και στο οποίο περιλαμβάνεται η στρατηγική ανάπτυξη της χώρας, οι προτεραιότητες δράσης και οι ειδικοί στόχοι των Διαρθρωτικών Ταμείων και του κράτους, καθώς και οι πηγές χρηματοδότησης. Το Γ΄ ΚΠΣ αναφέρεται σε έργα και δράσεις για την περίοδο 2000-2006, περιλαμβάνοντας επτά άξονες προτεραιότητας μέσα στους οποίους εντάσσονται τα επιχειρησιακά προγράμματα. Στους άξονες 1 έως 6, εντάσσονται επιχειρησιακά προγράμματα εθνικής εμβέλειας, δηλαδή επιχειρησιακά προγράμματα που αφορούν έναν τομέα της οικονομίας (όπως ‘Περιβάλλον’, ‘Πολιτισμός’, ‘Κοινωνία της Πληροφορίας’ κ.ο.κ.) και μπορούν να υλοποιηθούν σε όλη τη γεωγραφική επικράτεια της Χώρας.
Στον άξονα προτεραιότητας 7 για την περιφερειακή ανάπτυξη, εντάσσονται 13 επιχειρησιακά προγράμματα (Π.Ε.Π.), τα οποία αφορούν όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας και υλοποιούνται ένα σε κάθε γεωγραφική περιφέρεια. Η διαχείριση των ΠΕΠ γίνεται μέσα από τις Διαχειριστικές Αρχές που βρίσκονται σε κάθε Περιφέρεια, ενώ η διαχείριση των τομεακών προγραμμάτων γίνεται από τις αντίστοιχες διαχειριστικές αρχές (π.χ. διαχειριστική αρχή για την ‘Κοινωνία της Πληροφορίας’ κ.ο.κ.). Οι πρωτοβάθμιοι Ο.Τ.Α. μπορούν, από τον σχεδιασμό των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων 2000 – 2006 να είναι τελικοί δικαιούχοι (να εντάξουν έργα) στο σύνολο των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (στα 13 Π.Ε.Π.), αλλά μόνον σε 6 από τα 11 Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα.
Η διαδικασία ένταξης έργων που ακολουθήθηκε κατά το Γ΄ ΚΠΣ όριζε ότι η Περιφέρεια αποτελούσε το φορέα σχεδιασμού του αντίστοιχου Π.Ε.Π., καθώς και χρηματοδότησης ορισμένων δράσεων/ έργων. Συγχρόνως όμως αποτελεί και το Φορέα Προγραμματισμού για τα έργα τα οποία πρόκειται να ενταχθούν στο αντίστοιχο Π.Ε.Π.. Οφείλει να τονιστεί ότι για να κάνει ένας Ο.Τ.Α. μια πρόταση για χρηματοδότηση ενός έργου του από ένα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (είτε στο ΠΕΠ είτε σε κάποιο τομεακό), θα πρέπει να έχει προηγηθεί πρόσκληση από την αντίστοιχη Διαχειριστική Αρχή του Προγράμματος. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής: Η Διαχειριστική Αρχή του Επιχειρησιακού Προγράμματος δημοσιοποιεί ‘Πρόσκληση’ απευθυνόμενη προς τους δυνητικούς τελικούς δικαιούχους για την κατάθεση αιτήσεων για την ένταξη συγκεκριμένων έργων/ δράσεων στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Ανάλογα με τη φύση των έργων/ δράσεων και τη νομική προσωπικότητα των τελικών δικαιούχων, η πρόσκληση γίνεται με εγκύκλιο προς τους δημόσιους φορείς ή/ και με δημοσίευση στον Τύπο. Η πρόσκληση περιλαμβάνει και τα τυποποιημένα έντυπα (Τεχνικά Δελτίου Έργου) καθώς και τα υπόλοιπα στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνονται στην αίτηση (π.χ. μελέτες σκοπιμότητας, επιχειρησιακά σχέδια κλπ.). Έπειτα κάθε ενδιαφερόμενος φορέας, συμπληρώνει την αίτηση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την ένταξη συγκεκριμένου έργου/ πράξης στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και την υποβάλλει στη Διαχειριστική Αρχή. Η αίτηση περιλαμβάνει τουλάχιστον συμπληρωμένο το αντίστοιχο Τεχνικό Δελτίο Έργου. Η Διαχειριστική Αρχή εξετάζει/ αξιολογεί την αίτηση με βάση τα κριτήρια επιλογής και αν το προτεινόμενο έργο δεν πληρεί τα κριτήρια για την ένταξή του, η Διαχειριστική Αρχή αποφασίζει την απόρριψή του και ενημερώνει σχετικά τον ενδιαφερόμενο Φορέα. Εάν το προτεινόμενο έργο πληρεί τα κριτήρια για την ένταξή του, η Διαχειριστική Αρχή αποφασίζει κατ’ αρχήν την ένταξή του και γνωστοποιεί τις προτάσεις ένταξης συγκεκριμένων έργων στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα στην Διαχειριστική Αρχή του Κ.Π.Σ. και στα καθ’ ύλην αρμόδια Υπουργεία, προκειμένου να διατυπώσουν τη γνώμη τους εντός εύλογης προθεσμίας. Μετά την προηγούμενη γνωμοδότηση, η ένταξη των έργων στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα διενεργείται με απόφαση του Γενικού ή Ειδικού Γραμματέα στον οποίο υπάγεται η Διαχειριστική Αρχή του Επιχειρησιακού Προγράμματος η οποία και ενημερώνει σχετικά τον ενδιαφερόμενο Φορέα.
Η διαδικασία προβλέπεται να αλλάξει στην επόμενη προγραμματική περίοδο (στο ατύπως αποκαλούμενο Δ΄ ΚΠΣ), εντούτοις και δεδομένου ότι δεν έχουν απορροφηθεί όλοι οι πόροι, συνεχίζονται να προκηρύσσονται έργα για ένταξη σε διάφορα Επιχειρησιακά Προγράμματα. Ως πολύτιμη εμπειρία από το Γ΄ ΚΠΣ πρέπει να τονιστεί η ανάγκη καλύτερης προετοιμασίας των Ο.Τ.Α. για να είναι σε θέση να σχεδιάζουν, να προτείνουν και να υλοποιούν ώριμα έργα. Η προετοιμασία αυτή εγγυάται τόσο σε επίπεδο βελτίωσης των δικτύων ενημέρωσης για τα τρέχοντα προγράμματα ή για τα προγράμματα που πρόκειται να προκηρυχθούν, όσο και στη δημιουργία των κατάλληλων δομών (υλικοτεχνική επάρκεια, προώθηση συνεργασιών με άλλους φορείς ή άλλους Ο.Τ.Α.) με σκοπό την αποτελεσματική υλοποίηση των έργων.
Προγραμματική Περίοδος 2007- 2013 (Δ΄ ΚΠΣ). H 4η Προγραμματική Περίοδος 2007-2013 αποτελεί μια ιδιαίτερη σημαντική πρόκληση για την ελληνική αυτοδιοίκηση. Από τη μια μεριά, ενώπιον της αυτοδιοίκησης διανοίγονται μεγάλες δυνατότητες για να αναβαθμίσει το ρόλο της, καθώς ο σχεδιασμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αυτή τη περίοδο ενισχύει ιδιαίτερα το ρόλο των τοπικών αρχών για την εφαρμογή των αναπτυξιακών προγραμμάτων κάθε χώρας. Από την άλλη πλευρά έχει αποκτηθεί (αν και όχι στο μέτρο των δυνατοτήτων της) μια χρήσιμη τεχνογνωσία από την υλοποίηση του Γ΄ ΚΠΣ. Το βασικό σκεπτικό των ευρωπαϊκών πολιτικών για αυτήν την περίοδο, όπως εκφράζεται μέσα από διάφορα κείμενα, είναι ότι: «ο στρατηγικός στόχος της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης με κοινωνική συνοχή μπορεί να επιτευχθεί με την προώθηση μίας ανταγωνιστικής και δυναμικής οικονομίας της γνώσης, που να οδηγεί στην πλήρη απασχόληση με τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας». Οι προσανατολισμοί αυτοί αφορούν το σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ταυτόχρονα στρατηγικός στόχος για την Ελλάδα είναι η επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης και συνοχής προς το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο.
Με τις προοπτικές αυτές, ξεκινούν, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, οι διαδικασίες σχεδιασμού της περιόδου που θα ακολουθήσει την υλοποίηση του τρέχοντος ΚΠΣ 2000-2006. Στην νέα αυτή προγραμματική περίοδο είναι ανάγκη ένας ΟΤΑ να υιοθετήσει ορισμένους σαφείς στόχους και οι επιλογές του να κινούνται σε δύο βασικά πλαίσια, των προτεραιοτήτων της Περιφέρειας (όπως εκφράζονται μέσα από τα ΠΕΠ) και των τομεακών προτεραιοτήτων στο επίπεδο της χώρας. Για να μπορέσει να χρηματοδοτήσει τοπικές δράσεις μέσα από τους κοινοτικούς πόρους θα πρέπει να αποδεχθεί ορισμένους ελάχιστους υποχρεωτικούς στόχους, ορισμένους ελάχιστους Άξονες Προτεραιότητας που θα διαπερνούν σταθερά το σχεδιασμό του επονομαζόμενου Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς- ΕΣΠΑ («Δ΄ ΚΠΣ»). Οι άξονες Προτεραιότητας του ΕΣΠΑ είναι οι ακόλουθοι:
Ο άξονας 1 «Περιφερειακή Ανάπτυξη», ο οποίος συνιστά το Περιφερειακό Σκέλος του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (δηλαδή τα Π.Ε.Π.).
Ο άξονας 2 «Επιχειρηματικότητα και Εξωστρέφεια».
Ο άξονας 3 «Ενίσχυση της Προσπελασιμότητας και των Υπηρεσιών Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος».
Ο άξονας 4 «Ψηφιακή Σύγκλιση και Οργανωτική Αναδιάρθρωση της Δημόσιας Διοίκησης».
Ο άξονας 5 «Αειφόρο Ανάπτυξη».
Ο άξονας 6 «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού».
Ο άξονας 7 «Προώθηση της διασυνοριακής, διακρατικής και διαπεριφεριακής συνεργασίας».
Βέβαια ο κάθε δήμος μπορεί να επιλέγει τις προτεραιότητες για την τοπική ανάπτυξη, με κριτήρια που θέτει ο ίδιος. Συγχρόνως όμως πρέπει να συντονιστεί αποτελεσματικά, με τις βασικές επιλογές των περιφερειακών και των τομεακών πολιτικών, όπου στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε δράσεις που συνάδουν με τους άξονες προτεραιότητας του.
Ο άξονας «Επιχειρηματικότητα και Εξωστρέφεια», αδιαμφισβήτητα είναι ένα πεδίο όπου η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην προώθηση της επιχειρηματικότητας και τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναληφθούν δράσεις:

1. Για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, την ενίσχυσης της τοπικής απασχόλησης, καθώς και της κοινωνικής αλληλεγγύης και φροντίδας.
2. Για την προώθηση της ανταγωνιστικότητας μέσα από την ενίσχυση των τοπικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων, την προβολή των τοπικών προϊόντων και την ενίσχυση της τοπικής αγοράς με τη δημιουργία καλύτερων δικτύων επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των τοπικών οργανισμών και των τοπικών επιχειρήσεων .
3. Για τη σύνταξη δημοτικού προγράμματος υποστήριξης των επιχειρήσεων, ιδίως των Μ.Μ.Ε., το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει: έργα ανάπλασης κοινοχρήστων χώρων εμπορικών κέντρων, λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του παρα- εμπορίου, διαχείριση ενισχύσεων προς τις Μ.Μ.Ε μέσα από γραφείο του δήμου, διάχυση της καινοτομίας και προβολή της επιχειρηματικότητας, αξιοποίηση της διπλωματίας των πόλεων για την προώθηση των τοπικών επιχειρήσεων, δημοτικό πρόγραμμα κινήτρων για την προσέλκυση επενδύσεων κ.α.

Στον άξονα «Ενίσχυση της Προσπελασιμότητας και των Υπηρεσιών Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος», η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλλει κυρίως στη συμπλήρωση των εθνικών δικτύων μεταφορών και επικοινωνιών και στη βελτίωση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, σε τοπικό πάντα επίπεδο (π.χ. όπως ολοκλήρωση των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης, επέκταση και αναβάθμιση των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών κ.α.)

Στον άξονα «Ψηφιακή Σύγκλιση και Οργανωτική Αναδιάρθρωση της Δημόσιας Διοίκησης», η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να κινηθεί κυρίως προς τη κατεύθυνση βελτίωση της διοικητικής ικανότητας των Ο.Τ.Α. και στην αναβάθμιση των παρεχόμενων από αυτούς υπηρεσιών. Οι στόχοι των επιχειρησιακών προγραμμάτων των ΟΤΑ, για την υλοποίηση του στρατηγικού στόχου της βελτίωσης της διοικητικής ικανότητας των ΟΤΑ θα μπορούσαν να διατυπωθούν ως ακολούθως:

1. Ενίσχυση των επιτελικών λειτουργιών των Ο.Τ.Α. με τελικό στόχο, ο δήμος να εφοδιαστεί με ικανότητες σχεδιασμού δημοτικών πολιτικών και προγραμμάτων, διοίκησης προγραμμάτων και έργων, καθώς και παρακολούθηση- εποπτεία- αξιολόγηση εφαρμογής τους (αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από ανασχεδιασμό του οργανισμού εσωτερικής λειτουργίας του δήμου, την υιοθέτηση εργαλείων βελτίωσης των παρεχόμενων τοπικών υπηρεσιών, όπως σύστημα εσωτερικού ελέγχου κ.α.).
2. Εξωστρεφής (προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις) προσανατολισμός των υπηρεσιών των Ο.Τ.Α.
3. Προώθηση εφαρμογών της Κοινωνίας της Πληροφορίας, μέσα από την ηλεκτρονική δικτύωση των τοπικών υπηρεσιών προς όφελος του πολίτη και των τοπικών επιχειρήσεων και για την ενίσχυση της τοπικής δημοκρατίας, της κοινωνικής συνοχής και της αύξησης της τοπικής ανταγωνιστικότητας (μία ενδεικτική δράση είναι η δημιουργία ηλεκτρονικού γραφείου ενημέρωσης του πολίτη και των επιχειρήσεων, ηλεκτρονική διαβούλευση με την τοπική κοινωνία σε ζητήματα ευρύτερου τοπικού ενδιαφέροντος κ.α.)

Τα μέσα και τα μέτρα για την εφαρμογή των πιο πάνω επιχειρησιακών στόχων θα μπορούσαν να είναι α) επενδύσεις σε αναγκαίες υλικές υποδομές, β) βελτίωση της δομής των υπηρεσιών των δήμων, γ) λειτουργικός εκσυγχρονισμός, δ) βελτίωση των πολιτικών προσωπικού και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς και εισαγωγή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας στη λειτουργία του δήμου και στη συνεργασία του με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.
Στον άξονα «Αειφόρο Ανάπτυξη», η τοπική αυτοδιοίκηση θα μπορούσε να αναλάβει δράσεις που ν’ αφορούν:

1. Βελτίωση της διαχείρισης του νερού και των στερεών και υγρών αποβλήτων, όπου έμφαση θα μπορεί να δοθεί στην ενημέρωση των πολιτών και στην ανακύκλωση.
2. Ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών ενέργειας και πραγματοποίηση επενδύσεων για την εξοικονόμηση ενέργειας (π.χ. θα μπορούσε ο δήμος, ή/και διάφορα νομικά πρόσωπα του δήμου να χρησιμοποιήσουν για τη λειτουργία τους εναλλακτικές μορφές ενέργειας κ.α.).
3. Τεχνικά έργα και μέτρα πρόσληψης περιβαντολλογικών κινδύνων.
4. Για την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφόρο ανάπτυξη, με σκοπό η ανάπτυξη να αποτελεί ευκαιρία και όχι περιβαντολλογική απειλή για τις τοπικές κοινωνίες (δράσεις προς αυτήν την κατεύθυνση θα μπορούσαν να γίνουν π.χ. με περιβαντολλογική ενημέρωση των τοπικών επιχειρήσεων, καθώς επίσης θα μπορούσε να προωθηθεί η δημιουργία ενός ‘Τοπικού Κέντρου Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης’ που να ενθάρρυνε κοινές δράσεις και πρωτοβουλίες, με εμπλοκή διαφόρων φορέων, καθώς και να ‘εκπαιδεύει’ την τοπική κοινωνία στην έννοια της αειφορίας κ.α.).
5. Την ενίσχυση των διασυνοριακών και διεθνικών συνεργασιών, τόσο με ενεργό συμμετοχή των τοπικών οργανισμών, όσο και με κινητοποίηση των τοπικών φορέων, με σκοπό την ανάπτυξη συνεργασιών με φορείς άλλων χωρών για την αντιμετώπιση κοινών ζητημάτων, όπως περιβαλλοντικά, κοινωνικής συνοχής, μεταφοράς τεχνογνωσίας, μεταναστευτικά κ.α.

Στον άξονα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού», η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλλει κυρίως στην επισκευή και συντήρηση των βαθμίδων εκπαίδευσης και στην υποστήριξη των πολιτικών απασχόλησης, καθώς επίσης και να σχεδιάσει δράσεις που να στοχεύουν στην ενίσχυση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της. Ενδεικτικές κατηγορίες δράσεων θα μπορούσαν να είναι:

1. Επισκευή και συντήρηση σχολείων, λειτουργική υποστήριξη των σχολείων, αξιοποίηση της ευέλικτης ζώνης για τη σύνδεση του εκπαιδευτικού προγράμματος με την τοπική κοινωνική ζωή.
2. Δημοτικό πρόγραμμα υποστήριξης των πολιτικών απασχόλησης, που να περιλαμβάνει: α) μέτρα ενίσχυσης των Κέντρων Προώθησης της Απασχόλησης, υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης των μεταναστών, κατασκευή και λειτουργία βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών για την υποστήριξη των εργαζομένων γυναικών κ.α.
3. Συμμετοχή στο σχεδιασμό και την εφαρμογή σε τοπικό επίπεδο, Εθνικής Στρατηγικής Διά Βίου Μάθησης (π.χ. προγράμματα σε συνεργασία με τα ΤΕΙ Σερρών και το τοπικό γραφείο του ΟΑΕΔ για την ενίσχυση της Δια Βίου Μάθησης των δημοτών κ.α.
4. Πρόγραμμα ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (π.χ. κύκλος προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης των υπαλλήλων, μελέτες για την αύξηση της παραγωγικότητας και την υποκίνηση των κ.α.)

Στον άξονα «Προώθηση της διασυνοριακής, διακρατικής και διαπεριφεριακής συνεργασίας», θα μπορούσε να δοθεί έμφαση στην ενίσχυση των διασυνοριακών και διεθνικών συνεργασιών, με ενεργό συμμετοχή των τοπικών οργανισμών, καθώς και κινητοποίηση των τοπικών φορέων, με σκοπό την ανάπτυξη συνεργασιών με φορείς άλλων χωρών για την αντιμετώπιση κοινών ζητημάτων, όπως περιβαλλοντικά, κοινωνικής συνοχής, μεταφοράς τεχνογνωσίας, μεταναστευτικά κ.α.
Σκόπιμο είναι να σημειωθεί ότι πια παρεμβάσεις για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου και την Αλιεία θα προωθηθούν από διακριτά Εθνικά Στρατηγικά Σχέδια με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Αλιεία, αντίστοιχα. Στο τομέα της Ανάπτυξης της Υπαίθρου, έμφαση μπορεί να δοθεί σε δράσεις που συνδέονται με τον τουρισμό, τις τοπικές βιομηχανικές δραστηριότητες, τον πολιτισμό, τις μεταφορές και τις κοινωνικές υπηρεσίες. Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης μπορούν επίσης να αναπτύξουν δράσεις για την ενίσχυση της αστικής τοπικής ανάπτυξης, όπου έμφαση θα μπορούσε να δοθεί στην αστική αναζωογόνηση και την μέριμνα για την αστική φτώχεια, τους μετανάστες και τα φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και στη βελτίωση των αστικών συγκοινωνιών και των περιβαντολλογικών συνθηκών. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσαν οι Ο.Τ.Α. αγροτικών και αστικών περιοχών να συγκροτήσουν ένα εθνικό δίκτυο που να στηρίζει την εταιρική σχέση μεταξύ πόλεων και αγροτικών περιοχών, αναδεικνύοντας τις συμπληρωματικές δραστηριότητές τους.
Επίσης στις αλλαγές του ΕΣΠΑ προωθείται η δημιουργία 5 μείζονων Περιφερειών που θα έχουν ως αντικείμενο τη διαχείριση, την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την αξιολόγηση του αναπτυξιακού προγραμματισμού της χωρικής τους αρμοδιότητας. Επίσης προωθείται η δημιουργία αναπτυξιακών εταιριών για τη διαχείριση των κοινοτικών πόρων σε κάθε περιφέρεια. Ένα άλλο δεδομένο που πιθανόν εισαχθεί με το ΕΣΠΑ, είναι ότι ίσως δεν μπορούν πια να ενταχθούν πολλοί Ο.Τ.Α. ως τελικοί δικαιούχοι των προγραμμάτων και θα πρέπει να συμμετέχουν μέσα από τις δράσεις της Περιφέρειας. Συνεπώς η τοπική αυτοδιοίκηση για να εμπλακεί στην υλοποίηση έργων θα αναζητήσει να επωμιστεί το ρόλο του τελικού δικαιούχου ενός προγράμματος είτε μεμονωμένα ως συγκεκριμένος δήμος ή ως Τ.Ε.Δ.Κ. ή ως Νομικό Πρόσωπο του Ο.Τ.Α., αλλά και στο πλαίσιο φορέων όπως Αναπτυξιακές ή άλλες Επιχειρήσεις με την συμμετοχή Ο.Τ.Α. ή συνεργασία φορέων της αυτοδιοίκησης. Αν και δεν μπορούν όλοι οι Ο.Τ.Α. να επωμιστούν το ρόλο του τελικού δικαιούχου, εκείνοι που θα αναγνωρισθούν ως τελικοί δικαιούχοι θα μπορούν να λειτουργήσουν ως τελικός δικαιούχος ομπρέλα και για το χώρο ευθύνης άλλου ή άλλων δήμων, μη πιστοποιημένων.
Επίσης, για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχουμε να παρατηρήσουμε ότι στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ δικαιούται λιγότερα κονδύλια από ότι στο Γ΄ ΚΠΣ. Αυτό συμβαίνει καθώς εμφανίζεται – στατιστικά τουλάχιστον- να έχει υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ και δεν δικαιούται μεγάλες κοινοτικές ενισχύσεις, επειδή με την ένταξη των 10 νέων και κατά τεκμήριων φτωχών κρατών- μελών, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της ξεπερνά το 75% του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ των «25» της Ε.Ε.. Σε σχετικό έγγραφο του Υπουργείου Οικονομίας αναφέρεται ότι θα χρησιμοποιηθούν δύο βασικά εργαλεία με στόχο να αποκατασταθεί μερικώς η αδικία των αριθμών σε βάρος των πέντε περιφερειών. Πρώτον, θα επιχειρηθεί μέσω του Ταμείου Συνοχής να υλοποιηθούν δράσεις εθνικής εμβέλειας με έμφαση στις περιφέρειες αυτές, και δεύτερον να υπάρχει αντίστοιχη μέριμνα για αύξηση της εθνικής συμμετοχής στη χρηματοδότηση των προγραμμάτων στις Περιφέρειες αυτές. Αποτελεί λοιπόν βασική προϋπόθεση για την ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας μέσω του ΕΣΠΑ, η συμπληρωματική χρηματοδότησή του με εθνικούς πόρους, ώστε να καλυφθούν και οι περιφέρειες που θα λάβουν λιγότερους κοινοτικούς πόρους την περίοδο 2007-2013. Προς αυτήν την κατεύθυνση, το αναπτυξιακό πρόγραμμα ‘Θησέας’ είναι πια καλή ευκαιρία (αν και όχι επαρκής) την οποία θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης.
Έργα του Ταμείου Συνοχής: Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούμε και σ’ ένα άλλο χρηματοδοτικό μέσο, το Ταμείο Συνοχής. Το Ταμείο Συνοχής χρηματοδοτεί μελέτες, έργα/ ή και ομάδες έργων στους τομείς του περιβάλλοντος και των Μεταφορών. Τα έργα του Ταμείου Συνοχής επιδιώκεται να λειτουργούν προσθετικά και συμπληρωματικά με έργα σε τομείς των εκάστοτε Π.Ε.Π. καθώς και σχετικών τομεακών επιχειρησιακών προγραμμάτων. Στο Γ΄ ΚΠΣ οι Ο.Τ.Α. είχαν αποτελέσει τους βασικούς δικαιούχους των χρηματοδοτήσεων του Ταμείου Συνοχής, για έργα στον τομέα του Περιβάλλοντος και κυρίως στους τομείς παρεμβάσεις:α) ύδρευση με πόσιμο νερό, β) διαχείριση των στερεών αποβλήτων, γ) αποχέτευση και καθαρισμός λυμάτων.
Κοινοτικές Πρωτοβουλίες: Τα Διαρθρωτικά Ταμεία αναπτύσσουν, εκτός από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και δραστηριότητες μέσα από τις κοινοτικές πρωτοβουλίες και τα πρωτότυπα σχέδια για τις καινοτόμες δράσεις. Υπάρχουν σήμερα τέσσερις κοινοτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες χρηματοδοτούν συγκεκριμένες δράσεις: 1) Το ‘Leader plus’, το οποίο έχει ως βασικό στόχο την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου. Φορέας υλοποίησης είναι οι ‘Ομάδες Τοπικής Δράσης’, στις οποίες τόσο η τοπική αυτοδιοίκηση όσο και ο ιδιωτικός τομέας έχουν μια σημαντική συμμετοχή. 2) Το ‘INTERREG III’, το οποίο αποτελεί μια κοινοτική πρωτοβουλία με στόχο τη διασυνοριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία για μια ισόρροπη ανάπτυξη σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. 3) Η κοινοτική πρωτοβουλία ‘EQUAL’, που επικεντρώνει τις δράσεις της στην άρση των ανισοτήτων και των διακρίσεων στην αγορά εργασία με τη βοήθεια αξιοποίησης νέων μέσων και διακρατικών συνεργασιών. 4) Τέλος έχουμε την κοινοτική πρωτοβουλία ‘URBAN’, η οποία αφορά την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση πόλεων και αστικών κέντρων, στο πλαίσιο μιας αστικής βιώσιμης ανάπτυξης. Για την περίοδο που διανύουμε, επιλέξιμες κρίθηκαν οι πόλεις του Ηρακλείου, της Κομοτηνής και του Περάματος.
Καινοτόμες Δράσεις: Ένα επιπλέον εργαλείο χρηματοδότησης μέσα από τους πόρους των Διαρθρωτικών Ταμείων είναι οι καινοτόμες δράσεις. Με τον όρο ‘καινοτόμες’ χαρακτηρίζονται τόσο ως το περιεχόμενο όσο και ως τους στόχους των δράσεών τους. Το ενδιαφέρον για τους Ο.Τ.Α. είναι ότι για αυτές τις καινοτόμες και πρωτότυπες δράσεις μπορεί να υποβληθεί απευθείας πρόταση και αίτηση για συμμετοχή προς τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, χωρίς να είναι αναγκαία η μεσολάβηση του εθνικού επιπέδου, όπως συμβαίνει με τα επ. προγράμματα του ΚΠΣ και των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών (βλ. περισσότερες πληρ. σε http://ec.europa.eu/comm/regional_policy/innovation/contacts_en.htm). Ιδιαίτερα, όσον αφορά τους ελληνικούς Ο.Τ.Α., παρατηρείται ότι καίτοι διαθέτουν τη θέληση και έχουν την ικανότητα να υποστηρίξουν και να συμμετάσχουν σε τέτοιες δράσεις, στερούνται της έγκαιρης ενημέρωσης και συχνά των κατάλληλων συνεργασιών. Πρέπει λοιπόν σε αυτό το σημείο να τονιστούν τα μεγάλα οφέλη από την υιοθέτηση μιας εξωστρεφής συμπεριφοράς ενός Ο.Τ.Α. τόσο στο να αφουγκράζεται τις τοπικές ανάγκες και να δημιουργεί δίκτυα συνεργασιών στο εσωτερικό του, όσο και να προωθεί τις συνεργασίες με φορείς από άλλα κράτη μέλη. Τα δίκτυα συνεργασιών που δημιουργούνται μεταξύ των Ο.Τ.Α. σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχουν ως στόχο την ανταλλαγή γνώσεων, βέλτιστων πρακτικών, το συντονισμό για κοινές διεκδικήσεις και συνάμα αποτελούν ένα μέσο για να επωφελούνται από τις δράσεις της Ένωσης. Η ανάπτυξη των κατάλληλων δομών από ένα Ο.Τ.Α. για να παρακολουθεί συστηματικά τις εξελίξεις στις Βρυξέλες, θα συμβάλλει στο να μπορέσει να πάρει χρηματοδότηση και μέσα από τα προγράμματα που προκηρύσσονται τακτικά σε ποικίλες θεματικές από τις Διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (βλ. Πολιτισμός ή ζητήματα συνεργασιών με Μ.Κ.Ο. κ.α., περισσότερες πληροφορίες στο δικτυακό τόπο http://ec.europa.eu/grants/index_en.htm).
Διαδημοτική Συνεργασία: Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στη σημασία ενθάρρυνσης των διαδημοτικών συνεργασιών, οι οποίες θα έχουν καθοριστικό ρόλο στον σχεδιασμό αλλά και μετέπειτα στην υλοποίηση του Δ΄ Κ.Π.Σ.. Μέσω των διαδημοτικών συνεργασιών και κυρίως σε επίπεδο όμορων δήμων, θα μπορέσουν να βοηθηθούν μικροί δήμοι και κοινότητες, οι οποίοι/ες στερούνται τεχνικών υπηρεσιών αλλά και μονάδων προγραμματισμού. Με αυτό τον τρόπο θα επιτύχουν να υλοποιήσουν δράσεις και αναπτυξιακές παρεμβάσεις στην περιοχή τους που στο παρελθόν το οικονομικό κόστος, αλλά και έλλειψη βασικών δομών υποστήριξης, τις καθιστούσαν απαγορευτικές.
Συνεπώς πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κατά την προετοιμασία και την υλοποίηση του Δ΄ Κ.Π.Σ. οι συνεργασίες μεταξύ φορέων της αυτοδιοίκησης σε τοπικό, διασυνοριακό, διακρατικό επίπεδο θα είναι όλο και περισσότερο αναγκαίες. Συμπληρωματικά, αξίζει να αναφερθεί ότι διαδημοτικά έργα ή η ενίσχυση διαδημοτικών συνεργασιών μπορεί να χρηματοδοτηθεί και μέσα από το αναπτυξιακό πρόγραμμα ‘Θησέας’ του ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α..

Σημασία εθνικών χρηματοδοτήσεων: Όταν μια τοπική αρχή γνωρίζει όλους τους διαθέσιμους πόρους που έχει στη διάθεσή της, μπορεί να προβεί στον καλύτερο προγραμματισμό των δράσεων της, ώστε αυτός να είναι συνολικός και ενιαίος και να μην διασπάται ανάλογα με την πηγή χρηματοδότησης (κοινοτική, εθνική, ιδία, ιδιωτική κ.ο.κ.). Μια ενδεικτική απαρίθμηση των σημαντικότερων χρηματοδοτικών μέσων των τοπικών αρχών είναι η ακόλουθη:

1. αξιοποίηση κοινοτικών πόρων
2. κρατικές ενισχύσεις
3. τοπικοί φόροι,, τέλη, δικαιώματα που επιβάλλει η ίδια
4. αξιοποίηση της ιδίας περιουσίας
5. ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας
6. δανεισμός

Στην προσπάθεια εξέτασης του σύγχρονου ευρωπαϊκού ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν οι ελληνικοί Ο.Τ.Α., παρουσιάστηκαν πιο πάνω οι χρηματοδοτικές δυνατότητες που δίνονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τη δημιουργία όμως μιας πληρέστερης εικόνας για τη δυναμική της τοπικής αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο της Ε.Ε., σκόπιμο είναι να πραγματοποιηθεί μια αναφορά και στα άλλα χρηματοδοτικά μέσα της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως αυτά επηρεάζονται και διαμορφώνονται πια στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών δημοσιονομικών πολιτικών. Ειδικότερα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η προετοιμασία και η ένταξή μας στην Ο.Ν.Ε. είχε άμεσο αντίκτυπο στα οικονομικά της τοπικής αυτοδιοίκησης τόσο σε επίπεδο κρατικών ενισχύσεων όσο και σε επίπεδο αναζήτησης νέων χρηματοδοτικών εργαλείων.
Κρατικές ενισχύσεις: Με κινητήριο μοχλό το Νόμο 1828/89 περί Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (ΚΑΠ), προωθήθηκε η οικονομική αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α., αφού καθιερώθηκαν σταθεροί πόροι, οι οποίοι βοήθησαν ουσιαστικά στο σχεδιασμό και την υλοποίηση στόχων και προγραμμάτων, συμβάλλοντας στην όλη αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας. Η καθιέρωση των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων, στοχεύει στη χρηματοδότηση των ΟΤΑ πρώτου βαθμού από δυναμικούς φόρους του κρατικού προϋπολογισμού, το ύψος των οποίων ορίζεται ρητά από αυτόν. Η κατανομή κάθε χρόνο των ΚΑΠ γίνεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Ε.Δ.Δ.Α. και Οικονομίας και Οικονομικών, η οποία εκδίδεται ύστερα από πρόταση της ΚΕΔΚΕ και αποσκοπεί στην άμβλυνση των δημοσιονομικών ανισοτήτων, κυρίως μέσω α) της εξασφάλισης κάλυψης των εξόδων λειτουργίας των Ο.Τ.Α., β) της χρηματοδότησης των κοινωνικών τους δράσεων και της χρηματοδότησης εξειδικευμένων προγραμμάτων, που συντείνουν στη βελτίωση της ποιότητας υπηρεσιών προς τους πολίτες.
Οι Ο.Τ.Α. πέραν της κάλυψης των λειτουργικών τους δαπανών χρηματοδοτούνται για την άσκηση αρμοδιοτήτων που μεταφέρθηκαν σε αυτούς βάσει νόμων και για δράσεις τους, όπως π.χ. η κάλυψη των δαπανών λειτουργίας και μισθοδοσίας προσωπικού των παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών, που μεταφέρθηκαν σε αυτούς με το ν. 2880/2001, η κάλυψη δαπανών λειτουργίας και μισθοδοσίας προσωπικού των δημοτικών χώρων άθλησης που μεταφέρθηκε σε αυτούς με το ν. 2880/2001, η υλοποίηση δράσεων που αφορούν στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι», στη δημιουργία υποδομών για τη λειτουργία της δημοτικής αστυνομίας κ.ο.κ.
Πέρα από τα έσοδα από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους, στους Ο.Τ.Α. πρώτου βαθμού διατίθονται και άλλοι σημαντικοί πόροι τόσο από τον Κρατικό Προϋπολογισμό (για την οικονομική ενίσχυση δήμων και κοινοτήτων που δημιουργήθηκαν από συνένωση Ο.Τ.Α. καθώς και για αναπτυξιακά και οικονομικά κίνητρα), όσο και από τα έσοδα από τα παράβολα μεταναστών, από το φόρο ζήθου, από το τέλος ακίνητης περιουσίας, από το τέλος διαφήμισης κ.α.. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι αρκετά Υπουργεία που υλοποιούν δράσεις με ένα ευρύτερο αναπτυξιακό όραμα, εντάσσουν ως δικαιούχους των προγραμμάτων τους και Ο.Τ.Α. (βλ. σχετικά προγράμματα Υπουργείου Ανάπτυξης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και αρκετά επενδυτικά και αναπτυξιακά προγράμματα και χρηματοδοτικές δράσεις του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, καθώς και χρηματοδοτήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού για τη δημιουργία δημοτικών ωδείων, χρηματοδοτήσεις του Υπουργείου Παιδείας για τις σχολικές βιβλιοθήκες, χρηματοδοτήσεις του ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. μέσα από το πρόγραμμα για τους ποδηλατοδρόμους και πολλά άλλα). Βέβαια συχνά είτε λόγω της ελλιπής πληροφόρησης είτε ακόμα της αδυναμίας άσκησης επιρροής στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αρκετοί ΟΤΑ στερούνται τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσουν δράσεις και έργα τους από ανάλογες πρωτοβουλίες φορέων της κεντρικής διοίκησης.
Πρόγραμμα Θησέας: Ένα σημαντικό χρηματοδοτικό εργαλείο για την υλοποίηση του αναπτυξιακού σχεδιασμού της τοπικής αυτοδιοίκησης, αποτελεί το πρόγραμμα ‘Θησέας’ (οι πόροι του οποίου ως σύνολο είναι πιθανότατα περισσότεροι από τους πόρους των συγχρηματοδοτούμενων). Το πρόγραμμα ΄Θησέας΄ μπορεί να θεωρηθεί ως μετεξέλιξη του προγράμματος ΕΠΤΑ, όπου όμως η χρηματοδότησή του δεν εξασφαλίζεται μόνο από τους θεσμοθετημένους πόρους της Αυτοδιοίκησης, όπως συνέβη με το ΕΠΤΑ, καθώς επιπλέον η κεντρική διοίκηση συμμετέχει στο πρόγραμμα σε ποσοστό 35% των πόρων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η εφαρμογή του Προγράμματος ‘Θησέας’ έχει πενταετή διάρκεια (2005-2009) με δυνατότητα παράτασης για δύο επιπλέον χρόνια. Το σκεπτικό σχεδιασμού του αναπτυξιακού προγράμματος ‘Θησέας’ είναι να συγκροτηθεί μια ολοκληρωμένη πολιτική για τους ΟΤΑ, η οποία θα ενισχύσει τον αναπτυξιακό ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μέσω συντονισμένων δράσεων και χρηματοδοτήσεων. Το Πρόγραμμα ‘Θησέας’ αποτελείται από 3 υποπρογράμματα στους τομείς α) Οργάνωσης και Ανάπτυξης των Υπηρεσιών των Δήμων, β) Τοπικής Ανάπτυξης και Προστασίας του Περιβάλλοντος και γ) Κοινωνικές και Πολιτιστικές Υποδομές.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στις καινοτομίες του ‘Θησέας’ εντάσσεται η χρηματοδότηση των απαραίτητων μελετών για την υλοποίηση αναπτυξιακών έργων από Ο.Τ.Α.. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, ιδιαίτερα για μικρούς Ο.Τ.Α., καθώς κατά τον τρόπο αυτό προετοιμάζονται καλύτερα για να διεκδικήσουν περισσότερους πόρους κατά την προγραμματική περίοδο 2007- 2013 (Δ΄ ΚΠΣ). Επίσης το Πρόγραμμα ‘Θησέας’ δίνει τη δυνατότητα να καλύπτεται η ιδία συμμετοχή των δήμων σε κοινοτικά προγράμματα και πρωτοβουλίες, προσφέροντας κατά τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα στους δήμους να στραφούν σε επιπρόσθετες πηγές χρηματοδότησης, με σημαντικότερο όφελος την ανταλλαγή εμπειρίας και τεχνογνωσίας με δήμους άλλων κρατών μελών της Ε.Ε..
Τοπικοί φόροι, τέλη, δικαιώματα: H μεταφορά των αναγκαίων πόρων από την κεντρική διοίκηση προς την τοπική αυτοδιοίκηση, δεν είναι αρκετή ώστε να εξασφαλιστεί η οικονομική ανεξαρτησία των ΟΤΑ. Θα πρέπει ένα μέρος των εσόδων τους να πηγάζει από πόρους που επιβάλλουν και διαχειρίζονται οι ίδιοι και τούτο διότι α) αυξάνεται ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών στις τοπικές υποθέσεις, αντιλαμβανόμενοι τη σχέση φόρων- τοπικών εσόδων, καθώς και β) αυξάνεται ο βαθμός υπευθυνότητας των τοπικών αρχών στον καθορισμό του ύψους και της διάρθρωσης των δαπανών (ευθύνη έναντι των δημοτών ψηφοφόρων).
Το σημερινό σύστημα ‘τοπικής φορολογίας’ περιλαμβάνει μια σειρά από φόρους, τέλη και δικαιώματα, τα οποία καλείται η κάθε τοπική αρχή να τα διαχειριστεί με το καλύτερο δυνατό τρόπο, προκειμένου να αυξήσει τα έσοδα της. Ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στις διάφορες κατηγορίες φόρων όπου έχουμε: το φόρο ηλεκτροδοτούμενων χώρων, το φόρο μεταβίβασης ακινήτων, το φόρο ζύθου. Στην κατηγορία τέλη, τα οποία επιβάλλονται με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, έχουμε: το τέλος ακίνητης περιουσίας, το τέλος καθαριότητας, το τέλος ύδρευσης, το τέλος άρδευσης, το τέλος αποχέτευσης, τέλη και δικαιώματα χρήσεως κτημάτων, έργων και υπηρεσιών, τέλη χρήσεως πεζοδρομίων- πλατειών και λοιπών κοινοχρήστων χώρων, το τέλος διαφήμισης, το ειδικό τέλος στάθμευσης οχημάτων, το τέλος έκδοσης αδειών οικοδομών, το τέλος χρήσεως φυσικών ιαματικών πηγών, τέλος 2% επί των ακαθαρίστων εσόδων κέντρων διασκέδασης, εστιατορίων κ.λ.π.. Επίσης έχουμε τα τέλη καθαριότητας λαϊκών αγορών, τα δυνητικά τέλη, τα τέλη που επιβάλλονται από Συνδέσμους και το ειδικό τέλος λατομείων αδρανών υλικών. Αντίστοιχα, στην κατηγορία δικαιώματα έχουμε: τα δικαιώματα χρήσεως δημοτικών ή κοινοτικών αγορών, δικαιώματα νεκροταφείων, δικαιώματα εμπορίας υδάτων κ.α. Επίσης υπάρχουν και έσοδα από άλλες πηγές όπως πρόστιμα για την καθαριότητα και την κοινή ησυχία, προσαυξήσεις λόγω εκπρόθεσμης καταβολής χρεών προς τους ΟΤΑ κ.α.
Έχει παρατηρηθεί ότι ένας σημαντικός αριθμός ΟΤΑ αναπροσαρμόζει με αποφάσεις του, τους συντελεστές των τελών, χωρίς αιτιολογία, με αποτέλεσμα οι δημότες- ψηφοφόροι να μην αντιλαμβάνονται για ποιες υπηρεσίες, που τους παρέχει ο Δήμος τους, επιβαρύνονται και έτσι, οι αποφάσεις αυτές να προσβάλλονται και να παραπέμπονται για ακύρωση στην Περιφέρεια. Παράλληλα όμως υπάρχουν πηγές εσόδων της τοπικής αυτοδιοίκησης από φόρους, τέλη και δικαιώματα οι οποίες παραμένουν ανενεργές. Για το λόγο αυτό προτείνεται η καλύτερη οργάνωση των εσωτερικών υπηρεσιών μιας τοπικής αρχής, ώστε να είναι σε θέση να συλλέγει αποτελεσματικά τους φόρους και τα δημοτικά τέλη. Σημαντικός οδηγός σε αυτήν την προσπάθεια είναι η προσεκτική μελέτη των κωδικών των δημοτικών προϋπολογισμών όπως εμφανίζονται στο φύλο της εφημερίδας της κυβέρνησης τευχ. Β 253/ 9.2.2004.
Αξιοποίηση της ιδίας περιουσίας: Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι το νέο δημοσιονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο καλούνται να αναπτύξουν ένα ανταγωνιστικό ρόλο οι ελληνικοί ΟΤΑ, δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην εξεύρεση εργαλείων και πόρων όχι εισπρακτικής λογικής, αλλά που να δημιουργούνται κατά τη διαδικασία ανάπτυξης με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την τοπική κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, τόσο μέσα από την αυτοχρηματοδότηση όσο και μέσα από τη συγχρηματοδοτήση δράσεων/έργων.
Αναλυτικά, έχουμε να αναφέρουμε ότι η περιουσία των δήμων διακρίνεται σε κινητή και ακίνητη. Η ακίνητη περιουσία των δήμων είναι αρκετά σημαντική, αλλά δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα έστω και προσεγγιστική εκτίμηση της αξίας της. Τα έσοδα από την ακίνητη περιουσία προέρχονται κυρίως, είτε από μισθώματα, είτε από δικαιώματα από την παραχώρηση της χρήση σε τρίτους, είτε από ιδιόχρηση. Με βάση τα ανωτέρω έχουμε έσοδα από μισθώματα: α) αστικών αγροτικών ακινήτων, β) βοσκησίμων εκτάσεων, γ) δημοτικής και κοινοτικής αγοράς, δ) έσοδα από νεκροταφεία, ε) έσοδα από σφαγεία, στ) έσοδα από λουτρά και αφοδευτήρια, ζ) έσοδα από εκμετάλλευση εδάφους, υπεδάφους και θάλασσας, η) έσοδα από εκμίσθωση ιχθυοτροφείων, θ) έσοδα από εκμετάλλευση λατομείων αδρανών υλικών, ι) έσοδα από εκμετάλλευση λατομείων μαρμάρων, ια) έσοδα από εκμετάλλευση δικαιώματος αμμοληψίας και κοινοχρήστων χώρων. Όσον αφορά τα έσοδα από κινητή περιουσία είναι σχεδόν χωρίς σημασία από άποψη μεγέθους για το σύνολο των δήμων.
Η πρακτική εμπειρία μας, υποδεικνύει ότι για την αξιοποίηση της περιουσίας των ΟΤΑ ένα πρώτο βήμα είναι η καταγραφή της, καθώς συχνά ένας δήμος δεν έχει σαφή εικόνα της περιουσίας που κατέχει και συνεπώς δεν είναι δυνατό να προβεί σε έναν ρεαλιστικό υπολογισμό των ωφελειών που μπορεί να αποκομίσει από συντονισμένες δράσεις αξιοποίησης της. Σε ένα δεύτερο στάδιο, θα πρέπει να τεθούν οι τοπικές προτεραιότητες και να αναζητηθούν εργαλεία για την αξιοποίηση της διαθέσιμης περιουσίας μιας τοπικής αρχής. Ένα σημαντικό εργαλείο τόσο για την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας όσο και την υλοποίηση διαφόρων έργων, είναι οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα.
Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ): Οι συμπράξεις μεταξύ φορέων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια της τοπικής αυτοδιοίκησης το οποίο φιλοδοξεί να συμβάλλει στην προώθηση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Από τη διεθνή εμπειρία προκύπτει ότι τα οφέλη που μπορούν να υπάρξουν από τις συμπράξεις είναι ποικίλα και σημαντικά, όπως: η έγκαιρη και αποτελεσματική ολοκλήρωση των απαιτούμενων έργων και η συγκράτηση του κόστους τους, η καλύτερη και η πιο αποτελεσματική εποπτεία της εκτέλεσης των έργων, λόγω της εμπλοκής των ιδιωτικών φορέων που έχουν δικαιολογημένο συμφέρον στην έγκαιρη διάγνωση τυχόν προβλημάτων, καθώς και η μετάγγιση της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας των ιδιωτικών φορέων στο δημόσιο. Ήδη έχουν εκδοθεί οι πρώτες αποφάσεις για την κατασκευή έργων σε δήμους της χώρας με το καθεστώς των Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα. Επίσης σκόπιμο είναι να τονιστεί ότι καθημερινά το ΥΠΕΣΔΔΑ γίνεται αποδέκτης αιτημάτων από δήμους για την κατασκευή έργων με τη χρήση ΣΔΙΤ, που αφορούν τις εξής κατηγορίες: χώροι στάθμευση, ξενοδοχειακές μονάδες και τουριστικές υποδομές, ορεινός και χιονοδρομικός τουρισμός, συνεδριακοί χώροι και χώροι πολιτιστικών εκδηλώσεων, θεματικά πάρκα, μαρίνες, ιαματικά λουτρά, αθλητικές εγκαταστάσεις, αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας, ενεργειακές υποδομές, κατασκηνώσεις, μονάδες διαχείρισης και επεξεργασίας απορριμμάτων, κατασκευή και αξιοποίηση δημοτικών κτιρίων κ.α.

Το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών αναγνωρίζοντας τα οφέλη του θεσμού των συμπράξεων, προχώρησε στην προετοιμασία και ψήφιση ενός νόμου ο οποίος διευκολύνει την ευρύτερη υλοποίηση συμπράξεων εντός ενός πλαισίου διαφάνειας και ευελιξίας τόσο για το δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα. Επειδή όμως η υλοποίηση των συμπράξεων απαιτεί ιδιαίτερη τεχνογνωσία και στελέχη που να μπορούν να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων, είναι αντιληπτό ότι δεν είναι δυνατόν άμεσα οι περισσότεροι Ο.Τ.Α. να αποκτήσουν τα στελέχη αυτά. Για το λόγο αυτό το θεσμικό πλαίσιο είναι έτσι οργανωμένο ώστε να παρέχεται βοήθεια σε κεντρικό επίπεδο (μέσα από την αντίστοιχη Ειδική Γραμματεία του Υπουργείου Οικονομικών) στους Ο.Τ.Α. που επιθυμούν να προβούν σε συμπράξεις. Επιπλέον και στο πλαίσιο του προγράμματος ‘Θησέας’ προσφέρετε η δυνατότητα στους δήμους να λάβουν χρηματοδότηση για μια σειρά ενεργειών που σχετίζονται με τις ΣΔΙΤ, όπως προκαταρκτικές μελέτες χρήσης της μεθόδου, έξοδα διαγωνιστικής διαδικασίας, επιλογής και κατάρτισης συμβάσεων με ιδιώτες- επενδυτές, καθώς και την πιθανότητα ιδίας συμμετοχής του δήμου στη σύμπραξη.
Ανάπτυξη Επιχειρηματικής Δραστηριότητας: Οι δημοτικές επιχειρήσεις, οποιασδήποτε μορφής, δημιουργήθηκαν από την ανάγκη των δήμων να λύσουν πολλά και ποικίλα προβλήματα των πολιτών (κοινωνικά, πολιτιστικά, συγκοινωνία κλπ) χρησιμοποιώντας την ευελιξία που παρέχει το σύστημα διοίκησης και διαχείρισης αυτών. Στην πράξη όμως, αυτό που έχει να παρουσιάσει το ελληνικό παράδειγμα, είναι ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα των περισσοτέρων δήμων δεν αξιοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός αναπτυξιακού προγραμματισμού, με αποτέλεσμα οι περισσότερες δημοτικές επιχειρήσεις να μην λειτουργούν βάσει των αρχών της οικονομικότητας, αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας. Παρά ταύτα η άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιείται ως ένα εργαλείο ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης, και όχι ως ένα μέσο εξυπηρέτησης μικροπολιτικών συμφερόντων. Οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας ότι δύο πρέπει να είναι οι βασικοί λόγοι, που οδηγούν έναν Ο.Τ.Α. στο να αναλάβει μια επιχειρηματική δράση: α) η ανάγκη παροχής δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών, όπως καθαριότητας, ύδρευσης, αποχέτευσης, συγκοινωνίες, πρόνοιας κλπ, καθώς και β) η ανάληψη αμιγούς επιχειρηματικής δράσης που σκοπό θα έχει την τόνωση της τοπικής οικονομίας και η οποία συχνά έρχεται να καλύψει την αδυναμία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας να παρέχει τέτοιες υπηρεσίες, όπως π.χ. ένας δημοτικός ξενώνας σε ένα απομακρυσμένο χωριό, ένα αναψυκτήριο κ.α.. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι κάθε προσπάθεια επιχειρηματικής δραστηριότητας από έναν Ο.Τ.Α., θα πρέπει να συνοδεύεται από μια ρεαλιστική μελέτη υπολογισμού του πιθανού κόστους και οφέλους από την παραγωγή των παρεχόμενων υπηρεσιών/ αγαθών, με σκοπό την καλύτερη ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών της τοπικής κοινωνίας με όρους οικονομικότητας και αποδοτικότητας.
Δανεισμός: Ο δανεισμός αποτελεί ένα σημαντικό δημοσιονομικό εργαλείο εξεύρεσης πόρων, στο οποίο καταφεύγουν συχνά οι Ο.Τ.Α.. Είναι όμως ένα σύνθετο εργαλείο οικονομικής τοπικής πολιτικής με σημαντική δυναμική, που πρέπει όμως να χρησιμοποιείται κατόπιν προσεκτικού σχεδιασμού. Οι δήμοι και οι κοινότητες μπορούν να συνομολογούν δάνεια με το κράτος, με αναγνωρισμένα πιστωτικά ιδρύματα ή χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς της Ελλάδας ή του εξωτερικού και με κάθε είδους δημόσιους οργανισμούς και νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, για την πραγματοποίηση, αποκλειστικώς, σκοπών που ανήκουν στην αρμοδιότητά τους.
Σημαντικά στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη πριν ένας Ο.Τ.Α. προχωρήσει στη σύναψη ενός δανείου είναι ο σκοπός του δανείου, το ύψος του δανείου, το επιτόκιο, η διάρκεια εξαργύρωσης και ο τρόπος αποπληρωμής του. Σε αυτό το σημείο πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η σχετική νομοθεσία ορίζει ότι οι δήμοι απαγορεύεται να χρησιμοποιούν το δάνειο για άλλο σκοπό από αυτό που ενέκρινε το δημοτικό συμβούλιο. Σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί το δάνειο για την εκτέλεση άλλου έργου, ύστερα από αιτιολογημένη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου που λαμβάνεται με αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 των μελών του. Αν το δάνειο συνάπτεται για την εκτέλεση έργων ή προμηθειών είναι απαραίτητο να υπάρχει η σχετική μελέτη εκτέλεσής του, από την οποία προσδιορίζεται και το ποσό του δανεισμού. Επίσης είναι χρήσιμο να γίνει γνωστό ότι οι δήμοι και οι κοινότητες μπορούν να παρέχουν βάρη στην ακίνητη περιουσία τους, αλλά μόνο σε αυτή που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιωτική. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην ιδιωτική περιουσία των Ο.Τ.Α., περιλαμβάνονται όλες οι απαιτήσεις τους, έστω και αν πηγάζουν από έννομη σχέση δημοσίου δικαίου, όπως είναι οι φορολογικές τους απαιτήσεις. Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι εξαιρούνται υποφυλακόμενες, οι απαιτήσεις από ανταποδοτικά τέλη, διότι αυτά εξαρτώνται από την αντιπαροχή συγκεκριμένων υπηρεσιών των Ο.Τ.Α.. Ενδιαφέρον έχουν οι αποφάσεις 17 και 18/2002 της τακτικής ολομέλειας του Αρείου Πάγου, που έκριναν ότι η ιδιωτική περιουσία των ΟΤΑ υπόκεινται στους κανόνες του ιδιωτικού δικαίου και είναι υπέγγυα στους δανειστές τους. Αντίθετα τα πράγματα που ανήκουν στη ‘δημόσια περιουσία’ και εξυπηρετούν με τη χρήση τους δημοτικούς ή κοινοτικούς σκοπούς, είναι εκτός συναλλαγής και δεν μπορούν να υποθηκευτούν.
Επίλογος: Σε θεσμικό επίπεδο πολλά ακόμα πρέπει να γίνουν για να μπορούμε να αναφερόμαστε σε ουσιαστική οικονομική αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α.. Ταυτόχρονα όμως κρίνεται σκόπιμο και οι τοπικοί οργανισμοί να προχωρήσουν σε ανασχεδιασμό των δομών τους, ώστε να αξιοποιήσουν όλες τις χρηματοδοτικές δυνατότητες που τους δίνονται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύμφωνα με το σκεπτικό αυτό προτείνεται:

1. ο ανασχεδιασμός των τοπικών δομών, με σκοπό την πιο αποτελεσματική, αποδοτική, οικονομική και προς όφελος του πολίτη παροχή των τοπικών υπηρεσιών. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα πρέπει να προγραμματιστούν δράσεις για βελτίωση των εσωτερικών διαδικασιών λειτουργίας της τοπικής αρχής, να δοθεί έμφαση στην ενδυνάμωση των δεξιοτήτων των δημοτικών υπαλλήλων μέσα από επιμορφωτικά προγράμματα, να συνταχθεί ένας σύγχρονος εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας, να βελτιωθούν οι διαδικασίες επικοινωνίας και συνεργασίας των διαφόρων μονάδων της τοπικής αρχής μέσα από σχετική μελέτη κ.α.
2. η ενίσχυση της εξωστρέφειας της τοπικής αρχής ώστε να βρίσκεται πιο κοντά στα κέντρα λήψης των αποφάσεων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο (καλύτερη οργάνωση του γραφείου τύπου και δημοσίων σχέσεων του δήμου με σκοπό να προβάλλει και να ενισχύει το έργο της τοπικής αρχής, δημιουργία γραφείου για συστηματική προσπάθεια αξιοποίησης των δυνατοτήτων χρηματοδότησης από ευρωπαϊκούς πόρους κ.α.)
3. η κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και η δημιουργία καναλιών επικοινωνίας με τους οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο (δημιουργία πάνελ πολιτών, ηλεκτρονικός τόπος πληροφόρησης για ζητήματα του δήμου και διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία, αξιοποίηση του δυναμικού των τοπικών κοινωνικών ομάδων για την υλοποίηση κοινών δράσεων σε τομείς όπως το περιβάλλον, ο πολιτισμός, η προβολή των τοπικών προϊόντων κ.α.)

Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η πρόκληση για την ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση δεν περιορίζεται μόνο στον τρόπο οργάνωσης των θεσμών της, αλλά συμπληρώνεται από την υιοθέτηση μιας βιώσιμης αναπτυξιακής στρατηγικής για την τοπική κοινωνία και οικονομία. Μόνο έτσι η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση θα επιτύχει όχι μόνο να αντεπεξέλθει στις ευρωπαϊκές προκλήσεις, αλλά και να τις αξιοποιήσει στον καλύτερο βαθμό για την ανάπτυξη της. Για το λόγο αυτό οι ελληνικοί φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να κινηθούν προς την κατεύθυνση ανάπτυξης μιας σαφούς εικόνας των σκοπών και των μέσων που υπάρχουν στη διάθεσή τους, τόσο σε μακροχρόνιο όσο και σε βραχυχρόνιο επίπεδο. Θα πρέπει η τοπική αρχή να έχει ένα σαφές ποιοτικό όραμα που να υποστηρίζει και να υποστηρίζεται από μια δέσμη παράλληλων τοπικών πολιτικών.
Είναι σημαντικό για τους τοπικούς άρχοντες, στην προσπάθειά τους για ανάπτυξη του τόπου, να αναζητήσουν συμμάχους μέσα από την τοπική κοινωνία. Μια τέτοια προσπάθεια θα στοχεύει στο να κινητοποιηθούν όλες οι διαθέσιμες δυνάμεις που υπάρχουν τόσο σε τοπικό επίπεδο αλλά και ευρύτερα σε εθνικό. Για το λόγο αυτό χρειάζεται μια τοπική αρχή που να υποστηρίζει τις τοπικές συνεργασίες, ακόμα και σε πολιτικό επίπεδο, να είναι πλουραλιστική, να έχει σαφές όραμα και να μπορεί στο εσωτερικό της να ενώνει όλες τις τοπικές δυνάμεις του τόπου.

Πέρασαν οι εποχές που οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης ήταν απλά και μόνο κάποιες ομάδες πίεσης για να μπορέσουν να διεκδικήσουν και να διασφαλίσουν κάποια τοπικά συμφέροντα. Είναι πια κάτι περισσότερο από ανάγκη, να υπάρχει μια στρατηγική πρόταση από τον τοπικό οργανισμό για την ανάπτυξη της πόλης του, της τοπικής του κοινωνίας. Σήμερα, οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης μπορούν και οφείλουν να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητες που τους παρέχονται στην τέταρτη προγραμματική περίοδο 2007-2013. Το βασικό ζητούμενο είναι να υπάρξει η πολιτική θέληση τόσο σε επίπεδο τοπικών αρχών όσο και μελών των τοπικών κοινωνιών, για να αξιοποιήσει η τοπική αυτοδιοίκηση τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ουσιαστική ενδυνάμωση της αποκέντρωσης στη χώρα μας. Η πρόκληση δεν τίθεται μόνο στην απορρόφηση των διαθέσιμων πόρων, αλλά και στη χρηστή κατανομή και διαχείρισή τους, στην κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και στην υιοθέτηση ενός στρατηγικού οράματος ανάπτυξης που θα υποστηρίζει την προσπάθεια που κάνει η χώρα μας για να είναι ανταγωνιστικά και επιτυχημένα παρούσα στις εξελίξεις στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.